اختلال بیش فعالی – نقص توجه چیست؟

داستان یک کودک بیش فعال:

آراد ۸ ساله است. از لحظه‌ای که وارد کلاس می‌شود، انگار انرژی‌اش از دیوارها بالا می‌رود. هنوز معلم سلام نکرده، او وسط کلاس ایستاده و با صدای بلند می‌گوید: «خانم! امروز یه چیزی کشف کردم!» بچه‌ها می‌خندند، ولی معلم با نگاهی آرام می‌گوید: «آراد، لطفاً بشین سر جات».

او می‌نشیند، اما فقط برای ۳۰ ثانیه. مدادش را می‌چرخاند، دفترش را ورق می‌زند، به صندلی کناری لگد می‌زند، و دوباره بلند می‌شود. معلم متوجه می‌شود که آراد نمی‌تواند تمرکز کند. وقتی نوبت حل تمرین می‌رسد، آراد با صدای بلند می‌گوید: «من بلدم!» اما وقتی پای حل مسئله می‌رسد، فراموش کرده چه باید بکند.

در زنگ تفریح، با بچه‌ها بازی می‌کند، اما اغلب دعوا راه می‌اندازد. نه از روی خشونت، بلکه چون نمی‌تواند نوبت را رعایت کند یا صبر کند. وقتی دوستش توپ را می‌گیرد، آراد فریاد می‌زند: «تو همیشه توپ رو می‌گیری! منو دوست نداری!» و گریه می‌کند.

در خانه، مادرش می‌گوید: «آراد، لطفاً لباساتو جمع کن.» او می‌گوید: «باشه مامان!» اما بعد از دو دقیقه، مشغول ساختن برج با بالش‌هاست. وقتی پدرش از سر کار می‌آید، آراد با هیجان می‌پرد بغلش و شروع می‌کند به تعریف کردن پنج داستان مختلف، بدون اینکه منتظر واکنش پدر بماند.

شب‌ها خوابیدن برایش سخت است. ذهنش پر از فکر است. گاهی از اتاق بیرون می‌آید و می‌گوید: «مامان، اگه فردا مدرسه تعطیل بشه چی؟» یا «من یه ایده برای اختراع دارم!» و دوباره شروع به حرف زدن می‌کند.

اختلال بیش فعالی-نقص توجه (ADHD)چیست؟

تخمین زده می‌شود که ۸.۴٪ از کودکان و ۲.۵٪ از بزرگسالان مبتلا به ADHD هستند.

بیش فعالی بیشتر با شروع مدرسه خودش را نشان میدهد. در نمونه بالا، در مورد آراد هم دیدیم که در مدرسه، علائم بیش فعالی بیشترین نمود را دارد و احتمالا کارکنان مدرسه را نیز این علائم به ستوه می‌آورد.

با توجه به تفاوت در نحوه بروز علائم، این اختلال در پسران بیشتر از دختران تشخیص داده می‌شود. با این حال، این بدان معنا نیست که پسران بیشتر احتمال دارد ADHD داشته باشند. پسران معمولاً بیش‌فعالی و سایر علائم بیرونی را نشان می‌دهند در حالی که دختران معمولاً بی‌تحرکی دارند..

.اختلال بیش فعالی-نقص توجه  (ADHD) یکی از شایعترین اختلالات رفتاری در کودکان است که میتواند بر تواناییهای تحصیلی، اجتماعی و زندگی روزمره تأثیر بگذارد. این اختلال معمولاً در سه حوزه اصلی بروز میکند: بی توجهی ، بیش فعالی و تکانشگری. تشخیص ADHD نیازمند ارزیابی دقیق از سوی متخصص روانشناسی یا روانپزشکی کودک است و مراحل زیر را شامل می شود:

والدین، معلمان و مراقبان کودک به طور دقیق در مورد رفتارهای کودک در محیطهای مختلف (خانه و مدرسه) اطلاعات ارائه میدهند. این اطلاعات شامل علائم بی توجهی (مانند ناتوانی در تمرکز)، بیش‌فعالی (فعالیت مداوم و بیقرار) و تکانشگری (عمل کردن بدون فکر) است.

بیش فعالی چه علائمی دارد؟

مدل بی‌توجهی:

• به جزئیات توجه دقیقی نمی‌کند یا در تکالیف مدرسه یا شغلش اشتباهات ناشی از بی‌دقتی مرتکب می‌شود.
• در حفظ تمرکز روی وظایف یا فعالیت‌ها، مثلاً در طول سخنرانی‌ها، مکالمات یا مطالعه طولانی، مشکل دارد.
• به نظر می‌رسد وقتی با او صحبت می‌شود گوش نمی‌دهد (یعنی انگار جای دیگری است).
• دستورالعمل‌ها را تا انتها دنبال نمی‌کند و تکالیف مدرسه، کارهای روزمره یا وظایف شغلی را به پایان نمی‌رساند (ممکن است وظایف را شروع کند اما به سرعت تمرکز خود را از دست می‌دهد).
• در سازماندهی وظایف و کار مشکل دارد (برای مثال، زمان را به خوبی مدیریت نمی‌کند؛ کار نامرتب و نامنظمی دارد؛ مهلت‌های تحویل را از دست می‌دهد).
• از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند، مانند تهیه گزارش و تکمیل فرم‌ها، اجتناب می‌کند یا از آنها خوشش نمی‌آید.
• اغلب وسایل مورد نیاز برای انجام وظایف یا زندگی روزمره، مانند اوراق مدرسه، کتاب، کلید، کیف پول، تلفن همراه و عینک را گم می‌کند.
• به راحتی حواسش پرت می‌شود.
• کارهای روزانه مانند انجام کارهای خانه و انجام کارهای روزمره را فراموش می‌کند. نوجوانان و بزرگسالان ممکن است فراموش کنند که به تماس‌های تلفنی پاسخ دهند، صورتحساب‌ها را پرداخت کنند و قرار ملاقات‌ها را رعایت کنند.

مدل بیش‌فعالی و تکانشگری:

• با دست‌ها یا پاهایش بی‌قرار است یا آنها را تکان می‌دهد، یا روی صندلی وول می‌خورد.
• قادر به نشستن (در کلاس درس، محل کار) نیست.
• در جاهای نامناسب می‌دود یا از چیزی بالا می‌رود.
• قادر به بازی کردن یا انجام فعالیت‌های تفریحی آرام نیست.
• همیشه «در حال حرکت»، انگار که موتوری آن را به حرکت در می‌آورد.
• زیاد حرف می‌زند.
• قبل از اینکه سوال تمام شود، جواب را از دهانش بیرون می‌دهد (مثلاً ممکن است جملات دیگران را تمام کند، یا بی‌صبرانه منتظر صحبت کردن در مکالمات باشد).
• در انتظار کشیدن برای نوبتش مشکل دارد، مثلاً وقتی در صف منتظر است.
• حرف دیگران را قطع می‌کند یا مزاحم آنها می‌شود (مثلاً وسط مکالمات، بازی‌ها یا فعالیت‌ها می‌پرد، یا بدون اجازه از وسایل دیگران استفاده می‌کند). نوجوانان و بزرگسالان بزرگتر ممکن است کار دیگران را به دست بگیرند.

مدل ترکیبی:

در این نوع از ADHD هم علائم نقص توجه وجود دارد و هم بیش فعالی و تکانشگری.

باید به این مورد توجه داشته باشیم که چندین اختلال دیگر نیز میتوانند علائم ADHD را تقلید کنند. اختلالاتی مانند: مشکلات خلقی، اختلال یادگیری، اختلال سلوک، اختلالات اضطرابی و …

به همین دلیل بهتر است حتما تشخیص اختلال بیش فعالی-کاستی توجه (ADHD)توسط متخصص مربوطه انجام شود.

علل اختلال بیش فعالی-کاستی توجه (ADHD)چیست؟

دانشمندان تا به حال علل خاصی برای این اختلال پیدا نکردند و ژن خاصی برای بیش فعالی وجود ندارد. فقط این را میدانیم که وراثت در بیش فعالی تاثیر گذار است. شواهدی هم از تفاوت آناتومیکی در مغز کودکانی که بیش فعالی دارند و یا ندارند نیز، پیدا شده است. مثلا کودک مبتلا به ADHD حجم ماده خاکستری و سفید مغز کمتری دارد. از سویی هم چندین عامل غیر ژنتیکی نیز با این اختلال مرتبط بوده‌اند، مانند وزن کم هنگام تولد، تولد زودرس، قرار گرفتن در معرض سموم (الکل، سیگار کشیدن، سرب و غیره) در دوران بارداری و استرس شدید در دوران بارداری.

درمان اختلال بیش فعالی-کاستی توجه (ADHD)چیست؟

در برخی موارد، برای در سایر عوامل تأثیرگذار بر رفتار (مانند اضطراب یا اختلالات یادگیری)، تستهای روانشناختی و شناختی تکمیلی انجام میشود. و درمان ADHD معمولاً چند بعدی است و شامل ترکیبی از روشهای دارویی و غیردارویی می‌شود.

در خصوص کودک مبتلا به این اختلال میتوان از جلسات مشاوره فردی و گروهی بهره برد تا مشکلات هیجانی و اجتماعی کودک مدیریت شود و مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کند.

بیش فعالی-کاستی توجه  (ADHD)در بزرگسالان

یک مطالعه نشان داده است که حدود 6 درصد از بزرگسالان امریکایی به بیش فعالی- نقص توجه مبتلا هستند و بیش از نیمی از آنان در بزرگسالی تشخیص خود را دریافت کرده‌اند. علائم ADHD می‌تواند با گذشت زمان تغییر کند و ممکن است در بزرگسالان متفاوت از کودکان به نظر برسد. در بزرگسالان، تکانشگری و بیش‌فعالی ممکن است کاهش یابد یا به صورت بی‌قراری شدید ظاهر شود و بی‌توجهی ممکن است ادامه یابد.

میتوانید برای دیدن منابع این مقاله به این آدرس رجوع کنید.

دکتر ماجده خسروی

روان‌درمانگر کودک و نوجوان